Astma jest chorobą łagodną. Dobrze leczona pozwala o sobie zapomnieć. Jej leczenie jest proste i tanie.
Rozpoznanie astmy w większości wypadków, powoduje szok. U wielu pacjentów stosujących leki na astmę od miesięcy, a czasem lat, stwierdzenie, że mają astmę, spotyka się z niedowierzaniem, a często z protestem. Wynika to z lęku, jakie to rozpoznanie wywołuje w Polsce. Jest to związane z problemem palenia papierosów. Długie lata nie rozgraniczano osób, które mają płuca zniszczone paleniem, od tych, którzy mają astmę, a więc uczulenie na różne czynniki wywołujące skurcz oskrzeli, a co za tym idzie, duszność i kaszel. Stąd często nadal chorych na astmę kojarzy się z osobami w starszym wieku, palącymi przez wiele lat, dla których przejście kilku metrów bez zadyszki lub najmniejszy wysiłek bez uciążliwego kaszlu jest niewykonalny.
Obecnie astma została oddzielona od palenia papierosów. Chorobę wywołaną przez papierosy, przypominającą na początku astmę kaszlem i dusznościami, nazwano POChP – przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.
Astma to przewlekły proces zapalny. Zapalenie takie ma szereg uniwersalnych cech, bez względu na to co je wywołuje: zaczerwienienie, obrzęk, ból (jak w zapaleniu gardła), a także zwiększenie temperatury i upośledzenie funkcji, na przykład przełykania.
W astmie proces zapalny toczy się w oskrzelach (przekrój oskrzela – rysunek 1). Powoduje skurcz mięśni tworzących ścianę oskrzeli. To powoduje ich zwężenie i utrudnia przepływ powietrza (rysunek 2). Dodatkowo dochodzi do obrzęku śluzówki pokrywającej oskrzele od środka. Obrzęk ten powoduje dalsze zmniejszenie przekroju oskrzela dla przepływu powietrza podczas oddychania (rysunek 3).
Leczenie astmy to w uproszczeniu działanie przeciwko opisanym powyżej mechanizmom:
- Leki rozszerzające oskrzela (rys. 2a). Ich działanie odbywa się w większości poprzez stymulacje odpowiednich miejsc w oskrzelach (tzw. receptorów beta). Można wyróżnić leki działające krótko (4-6 godzin), podawane doraźnie w celu przerwania ataku duszności oraz działające długo (10-12 godzin), podawane zazwyczaj 2 razy dziennie przez dłuższy czas, które długotrwale rozszerzają oskrzela i zapobiegają nagłym skurczom.
- Leki przeciwzapalne, zmniejszające obrzęk śluzówki (rys. 3a). Od ponad 30 lat głównymi lekami przeciwzapalnymi są tzw. sterydy wziewne. W astmie działają skutecznie miejscowo na śluzówkę oskrzeli.
Sterydy były stosowane w przeszłości doustnie lub w zastrzykach w dawkach kilkadziesiąt do kilkuset razy większych niż obecnie, co przy długotrwałym stosowaniu powodowało liczne niepożądane działania, takie jak osteoporoza, nadciśnienie, charakterystyczna otyłość, jaskra, zaćma, cukrzyca. Sterydy doustne są nadal stosowane sporadycznie (do kilku dni) w nagłych zaostrzeniach. Dzięki sterydom wziewnym, podawanym bezpośrednio na śluzówkę oskrzeli można było wielokrotnie zmniejszyć dawkę, uzyskując skuteczną kontrolę choroby. Badania wykazały, że sterydy wziewne, wdychane codziennie nawet wiele lat, w dawkach określonych w ulotce leku nie powodują wyżej wymienionych zagrożeń.
Zarówno leki rozszerzające oskrzela, jak i sterydy, mają wpływ na przepływ powietrza przez oskrzela. Każde rozszerzenie oskrzeli poprawia przepływ przez nie powietrza. Ponieważ przepływ przez rury (jakimi w przybliżeniu są oskrzela) jest odwrotnie proporcjonalny do promienia rury do czwartej potęgi, zwężenie oskrzela o połowę powoduje szesnastokrotne upośledzenie przepływu. Oskrzela dzielą się na coraz węższe i węższe jak gałęzie drzewa. Najdrobniejsze oskrzeliki mają poniżej 5 mm średnicy. To przez nie powietrze dochodzi do pęcherzyków płucnych. Obrzęk śluzówki tak drobnego oskrzela bardzo wyraźnie wpływa na przepływ powietrza, powodując duszności.